Akte van Indemniteit

Soms is het moeilijk om de herkomst te bepalen van onze voorouders, een mogelijk bron die ons verder kan brengen is de 'Akte van Indemniteit' (ook wel borgbrief, guarandbrief, ontlastbrief of de "Akte van cautie" genoemd.
De oorsprong van deze akte ligt in de laatste jaren van de 17e eeuw als er in onze gewesten grote armoede heerst. Allerlei mensen die in behoeftige omstandigheden zijn geraakt trekken van de ene naar de ander plaats. Ook zijn er veel seizoenarbeiders, die in de zomer genoeg verdienen maar in de winter nauwelijks kunnen rondkomen, maar ook de bejaarden hebben het moeilijk.

De besturen van steden en dorpen zien deze ontwikkeling met gemengde gevoelens aan, men staat niet te trappelen om deze armlastigen binnen de grenzen van de woongemeenschap op te nemen en ook nog te onderhouden. Besloten wordt om aan de toelating van nieuwe inwoners bepaalde eisen te stellen. Wil men zich in een andere plaats gaan vestigen dan is men verplicht een verklaring in te leveren, afgegeven door het burgerlijk of kerkelijk (arm) bestuur van de plaats van herkomst waaruit blijkt dat men niet ten laste van de diaconie of het armbestuur van de nieuwe woonplaats zal komen te vallen. Hierin stelt dus de plaats van herkomst zich garant indien betrokkene tot armoede vervalt.

Vele instellingen zoals de diaconieën of armenkamers van de verschillende kerkelijke gemeenten en parochies, aalmoezenierskamers, gasthuizen en fondsen zorgen goed voor de inwoners van eigen stad of dorp. Voor personen die van elders afkomstig zijn blijven de beurzen meestal gesloten. Op deze manier wil men in die tijd voorkomen dat vreemdelingen ooit een beroep op deze steunverlening in de nieuwe woonplaats zullen kunnen doen.

In de oude en in de nieuwe woonplaats worden de gegevens genoteerd en voor genealogen is dit dus van belang, omdat de verhuisdatum en de geboorteplaats van iemand vermeld wordt. Wanneer een gezin met enkele kinderen verhuist, dan staan ook de namen en soms de leeftijden van de overige gezinsleden vermeld. Bij vertrek uit de vestigingsplaats wordt de akte, of een afschrift weer meegenomen. Soms worden hier ook weer registers van bijgehouden.

De akten van indemniteit worden bewaard in de instellingen die met de armenzorg belast zijn geweest, de plaatselijke overheid (oud archief van een gemeente) of kerkelijke diaconie (het plaatselijk kerkarchief). Tegenwoordig zijn er ook vele transcripties op het internet te vinden

Akte van Renuntiatie
Als men geen akte van idemniteit kan overleggen wordt er een akte van renuntiatie opgesteld. Daarin belooft de betrokkene geen beroep te doen op de plaatselijke armenkas.

.

Afb. boven: Voorbeeld Akte van Indemniteit uit 1740 uitgegeven door de Stad IJsselsteijn in Utrecht aan Jan Stam. Bron: Stadsarchief Utrecht, Het Utrechts Archief

Bron:
NGV, Nederlandse Genealogische Vereniging, 19 februari 2010.